Theo đó, đối tượng được xét đặc xá là người bị kết án phạt tù có thời hạn, tù chung thân đã được giảm án xuống tù có thời hạn (gọi là phạm nhân), đang chấp hành hình phạt tù tại các trại giam, trại tạm giam do Bộ Công an và Bộ Quốc phòng quản lý. Các phạm nhân này được xét đặc xá khi có đủ 3 điều kiện sau:
1. Chấp hành tốt Quy chế, Nội quy của nơi giam giữ; tích cực học tập, lao động; trong quá trình chấp hành hình phạt tù được xếp loại cải tạo từ khá trở lên; khi được đặc xá không làm ảnh hưởng đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội.
2. Đã chấp hành hình phạt tù ít nhất là 1/3 thời gian đối với hình phạt tù có thời hạn, ít nhất là 14 năm đối với hình phạt tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn (không kể thời gian được tại ngoại, được hoãn, tạm đình chỉ và thời gian được giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù).
Với những phạm nhân tuy chưa đủ thời gian quy định trên nhưng đã chấp hành ít nhất 1/4 thời gian đối với tù có thời hạn, ít nhất 12 năm đối với hình phạt tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn và đã lập công lớn trong thời gian chấp hành hình phạt tù (giúp phát hiện, truy bắt, điều tra, xử lý tội phạm; cứu người, tài sản trong thiên tai, hỏa hoạn; có phát minh, sáng kiến có giá trị lớn...); là con đẻ hay con nuôi hợp pháp của “Bà mẹ Việt Nam anh hùng”, con của “Gia đình có công với nước”; là người mắc bệnh hiểm nghèo hoặc khi phạm tội là người chưa thành niên... cũng được đề nghị đặc xá.
3. Đã chấp hành xong hình phạt bổ sung (phạt tiền, bồi thường thiệt hại, án phí hoặc nghĩa vụ dân sự khác) và có đầy đủ tài liệu chứng minh.
Những phạm nhân có đủ điều kiện như trên nhưng nằm trong 11 trường hợp sau sẽ không được đề nghị đặc xá:
1. Đang có kháng nghị về bản án hoặc quyết định của Tòa án;
2. Đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự về hành vi phạm tội khác;
3. Trước đó đã được đặc xá;
4. Có từ 2 tiền án trở lên;
5. Phạm tội rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng về an ninh quốc gia;
6. Có thời hạn tù còn lại trên 6 năm (hoặc trên 8 năm đối với phạm nhân đã chấp hành ít nhất 1/4 thời gian đối với tù có thời hạn, ít nhất 12 năm đối với hình phạt tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn);
7. Phạm các tội về ma túy mà thời hạn chấp hành hình phạt tù còn lại trên 1 năm;
8. Có căn cứ khẳng định đã sử dụng trái phép các chất ma túy;
9. Đồng thời phạm 2 tội: giết người và cướp tài sản, cướp tài sản và hiếp dâm, giết người và hiếp dâm;
10. Cướp tài sản có tổ chức và có sử dụng vũ khí hay thực hiện hành vi phạm tội từ 2 lần trở lên;
11. Đã có một tiền án mà lại phạm một trong các tội về ma túy, giết người, cố ý truyền HIV cho người khác, …
Hồ sơ đặc xá của phạm nhân (đơn xin đặc xá, cam kết không vi phạm pháp luật và tiếp tục chấp hành xong hình phạt bổ sung khác nếu có của phạm nhân cùng những văn bản, tài liệu liên quan khác) sẽ được chuyển về Hội đồng tư vấn đặc xá để thẩm định và quyết định danh sách người đủ điều kiện đề nghị đặc xá trình Chủ tịch nước xem xét, quyết định.
Đặc xá cho những phạm nhân biết hối cải là chính sách khoan hồng thể hiện tinh thần nhân đạo của Đảng và Nhà nước. Chính sách này đã tạo cơ hội cho nhiều người phạm tội sớm hòa nhập cộng đồng, làm ăn lương thiện; nhiều người trong số đó đã trở thành công dân tốt, có ích cho gia đình và xã hội.
Bạch Nhi